Gjergj Fishta – Poeti Kombëtar i Shqiptarëve
Gjergj Fishta (23 tetor 1871 – 30 dhjetor 1940) është një ndër figurat më të mëdha të letërsisë dhe kulturës shqiptare, i njohur gjerësisht si “poeti kombëtar” i Shqipërisë. Ai ishte prift françeskan, shkrimtar, përkthyes, publicist, orator, deputet dhe veprimtar i shquar i çështjes kombëtare. Veprat e tij kanë një ndikim të thellë në ndërgjegjësimin kombëtar dhe kulturor të shqiptarëve, sidomos në fillimshekullin XX.
Fëmijëria dhe arsimi
Gjergj Fishta lindi në fshatin Fishtë të Zadrimës, pranë Lezhës, në një familje të devotshme dhe patriotike. Mësimet e para i mori në vendlindje dhe më pas, që në moshë të re, u dërgua nga priftërinjtë françeskanë për të vazhduar shkollimin në Bosnjë. Atje, ai u edukua në shkollat katolike dhe studioi filozofi dhe teologji. Në vitin 1893, u shugurua prift dhe nisi misionin e tij fetar dhe arsimor në Shqipëri.
Studimet në Bosnjë e ndihmuan Fishtën të përvetësonte disa gjuhë të huaja, si latinisht, italisht, gjermanisht, kroatisht dhe sllavisht, gjë që do t’i shërbente më vonë si përkthyes dhe dijetar. Formimi i tij klasik i dha një bazë të fortë për të kuptuar dhe ngritur një letërsi të pasur kombëtare në gjuhën shqipe.
Veprimtaria arsimore dhe kulturore
Pas kthimit në Shqipëri, Gjergj Fishta u vendos në Shkodër, qendra kryesore kulturore e asaj kohe. Ai shërbeu si mësues dhe drejtues në kolegjin françeskan, ku dha mësim për shumë breza nxënësish. Një nga nxënësit e tij më të njohur ishte At Anton Harapi. Ai luajti një rol qendror në përgatitjen e teksteve mësimore në gjuhën shqipe dhe përkthimin e literaturës klasike dhe fetare.
Fishta ishte një nga anëtarët themelues të shoqërisë kulturore “Shoqnia e Shën Françeskut” dhe bashkëthemelues i gazetës Hylli i Dritës, e cila do të bëhej një nga organet më të rëndësishme të shtypit kulturor dhe kombëtar shqiptar. Nëpërmjet shkrimeve të tij publicistike, ai promovoi gjuhën shqipe, vlerat kombëtare dhe nevojën për bashkimin e shqiptarëve kundër ndarjeve krahinore e fetare.
Fishta dhe Kongresi i Manastirit
Një nga momentet kulmore të jetës së tij ishte pjesëmarrja në Kongresin e Manastirit në vitin 1908, ku ai u shqua si një nga mbështetësit më të fortë të alfabetit latin për gjuhën shqipe. Kontributi i tij në këtë kongres qe vendimtar në unifikimin e shkrimit të shqipes, duke ndikuar direkt në zhvillimin e gjuhës standarde dhe të arsimit shqip.
Në këtë kongres, Fishta ishte një nga delegatët më elokuentë dhe të vendosur në mbrojtje të identitetit kombëtar shqiptar. Fjalimet e tij janë përmendur si të fuqishme dhe frymëzuese, duke dëshmuar për nivelin e tij të lartë intelektual dhe përkushtimin ndaj kombit.
Veprat letrare dhe roli i tij si poet kombëtar
Krijimtaria letrare e Fishtës shënon kulmin e letërsisë shqiptare të Rilindjes dhe periudhës së Pavarësisë. Ai njihet kryesisht për veprën e tij monumentale “Lahuta e Malcís”, një poemë epike me 30 këngë, që trajton historinë e qëndresës shqiptare kundër Perandorisë Osmane dhe përpjekjet për pavarësi kombëtare. Kjo vepër, e shkruar në dialektin gegë, është krahasuar shpesh me “Iliadën” ose “Këngën e Rolandit”, për shkak të forcës epike dhe thellësisë patriotike.
Fishta përdori gjuhën popullore me mjeshtëri të rrallë, duke e ngritur letërsinë shqipe në një nivel të ri artistik dhe gjuhësor. Ai e përpunoi vargun me ritëm, humor, ironi dhe pathos, duke ndërtuar personazhe të gjalla dhe narrative të fuqishme. Përveç “Lahutës”, ai shkroi edhe satira si “Gomari i Babatasit”, vepra fetare, përkthime të klasikëve dhe shumë artikuj publicistikë.
Stili i tij bashkonte traditën epike popullore shqiptare me ndikimet e letërsisë klasike evropiane, duke krijuar një vepër unike në llojin e vet. Fishta nuk ishte vetëm një poet, por një ideolog i kombit, një misionar i fjalës së lirë dhe i dashurisë për atdheun.
“Lahuta e Malcís” – Epopeja Kombëtare Shqiptare
Veprën më të njohur të tij, “Lahuta e Malcís”, Gjergj Fishta e shkroi përgjatë disa dekadave, duke e botuar për herë të parë në vitin 1905, dhe më pas duke e përpunuar e zgjeruar deri në versionin final në vitin 1937. Poema përbëhet nga 30 këngë, me mbi 17 mijë vargje, dhe është një nga veprat më voluminoze dhe më të rëndësishme në historinë e letërsisë shqiptare.
“Lahuta e Malcís” përshkruan ngjarje historike të shekullit XIX, sidomos qëndresën e shqiptarëve të veriut kundër pushtimeve osmane dhe më vonë ndaj rrezikut të copëtimit nga fuqitë ballkanike. Ajo përshkruan figura historike si Dedë Gjo’ Luli, Ali Pashë Gucia, Hodo Sokoli dhe të tjerë, të cilët Fishta i paraqet si heronj të një epopeje kombëtare.
Stili epik, gjuha e pasur popullore, përdorimi mjeshtëror i dialektit gegë, elementët mitologjikë dhe historikë, si dhe mesazhet e fuqishme patriotike e bëjnë këtë vepër një gur themeli të identitetit kulturor shqiptar. Kritika letrare shqiptare dhe ajo e huaj e kanë krahasuar “Lahutën” me veprat e mëdha epike të letërsive evropiane.
Vepra të tjera të Gjergj Fishtës
Gjergj Fishta shkroi edhe shumë vepra të tjera letrare me karakter satirik, filozofik, fetar dhe didaktik. Një nga më të njohurat është “Gomari i Babatasit”, një poemë satirike ku Fishta kritikon haptas hipokrizinë politike, burokracinë dhe shtirjen morale në shoqërinë shqiptare të kohës.
Gjithashtu, ai botoi “Mrizi i Zanave”, një përmbledhje me poezi filozofike e lirike ku shprehen ndjenja të thella për natyrën, jetën, Zotin dhe njeriun. Në veprat e tij shpesh gërshetohen ironia therëse me besimi i thellë fetar dhe dashuria për kombin.
Fishta si përkthyes dhe dijetar
Gjergj Fishta ka përkthyer nga latinishtja, italishtja dhe frëngjishtja vepra të mëdha klasike, ndër të cilat veçohet përkthimi i “Komedisë Hyjnore” të Dantes, një nga përkthimet më të mira në gjuhën shqipe për nga eleganca gjuhësore dhe ruajtja e stilit origjinal. Përkthimet e tij i dhanë shqipes mundësinë të pasurohej me fjalor dhe strukturë të re letrare.
Aktiviteti politik dhe angazhimi në shtetformim
Fishta ishte përfaqësues i Shqipërisë në Konferencën e Paqes në Paris (1919) dhe kontribuoi në përpjekjet diplomatike për ruajtjen e integritetit territorial të Shqipërisë. Ai u zgjodh deputet në parlamentin shqiptar dhe shërbeu edhe si nënkryetar i tij në vitet ’20. Në të gjitha forumet ku mori pjesë, ai mbrojti me vendosmëri çështjen shqiptare dhe identitetin kombëtar.
Pavarësisht pozitës së tij si prift, ai nuk ngurroi të kritikonte qeveritë shqiptare, klasat politike dhe korrupsionin. Retorika e tij ishte e fuqishme dhe mbrojtëse ndaj vlerave morale, shpesh duke i denoncuar padrejtësitë në emër të kombit dhe fesë.
Vdekja dhe fshirja gjatë komunizmit
Gjergj Fishta ndërroi jetë më 30 dhjetor 1940 në Shkodër, duke lënë pas një trashëgimi të madhe intelektuale dhe kombëtare. Por pas instalimit të regjimit komunist në Shqipëri, veprat e tij u ndaluan, emri i tij u fshi nga librat dhe ai u shpall “armik i popullit”. Librat e Fishtës u dogjën, dhe për dekada me radhë ai u përjashtua nga historiografia dhe letërsia zyrtare shqiptare.
Motivet për ndalimin e tij ishin të natyrës ideologjike: ai ishte prift katolik, anti-komunist dhe përfaqësonte një letërsi me vlera të larta fetare e kombëtare që nuk përputhej me filozofinë marksiste të kohës.
Rehabilitimi pas viteve ’90 dhe vlerësimi bashkëkohor
Pas rënies së komunizmit, emri i Gjergj Fishtës u rikthye me nder në jetën kulturore dhe akademike shqiptare. Veprat e tij u ribotuan, u përkthyen në gjuhë të tjera, dhe emri i tij u njoh si një nga figurat më përfaqësuese të letërsisë shqipe. Sot ai nderohet si “Poeti Kombëtar”, ndërsa “Lahuta e Malcís” konsiderohet vepra më e madhe epike shqiptare.
Institucione arsimore, rrugë, shkolla dhe biblioteka mbajnë sot emrin e tij. Në vitin 1995, Kuvendi i Shqipërisë e shpalli Gjergj Fishtën “Nder i Kombit”, ndërsa studiuesit vazhdojnë të analizojnë veprën dhe filozofinë e tij në rrafsh letrar, kulturor dhe historik.
Përmbyllje
Gjergj Fishta mbetet një nga figurat më të ndritura të kulturës shqiptare. Ai ishte jo vetëm poet i madh, por edhe mendimtar, filozof, përkthyes, luftëtar i fjalës dhe frymëzues i kombit. Veprat e tij nuk janë thjesht letrare, por janë dokumente shpirtërore të një kombi që kërkonte të afirmonte identitetin dhe lirinë e vet.
Figura e Fishtës na kujton fuqinë e fjalës, besimit dhe përkushtimit ndaj atdheut. Ai është një dëshmi se si një njeri i ditur dhe i përkushtuar mund të ndikojë në fatet e një kombi dhe të lërë gjurmë të pashlyeshme në historinë e tij.
