Belshi : Thesari i fshehur natyror dhe historik i Shqipërisë

Belshi është një nga perlat më të bukura, por ende relativisht të panjohura, të Shqipërisë. E vendosur në zemër të Dumresë, kjo qytezë dhe zona përreth ofrojnë një kombinim që rrallë gjendet: liqene të shumta natyrale, një histori e lashtë që dëgjon zërin e ilirëve, mikpritje tradicionale shqiptare dhe një peizazh që të magjeps në çdo stinë. Këtu natyra ende jo e prishur takon zhvillimin, dhe çdo fundjavë mund të shndërrohet në një oaz pushimi dhe rifreskimi.

Gjeografia dhe karakteristikat natyrore

Dumreja është një trevë karstike që shtrihet në qendër të Shqipërisë, midis lumenjve Shkumbin në veri dhe Devoll në jug, dhe ndërthur fusha, kodra dhe ulëse karstike.
Zona ka mbi 80 liqene karstike (ndonjëherë thuhet 84 ose 85, varësisht nga burimet), me sipërfaqe që kapin rreth 14.2 km² dhe vëllim ujor që arrin 26 milionë metra kub ujë.
Formë e liqeneve është zakonisht rrethore ose ovale; gjenden në lartësi nga 25 m deri në rreth 160 m mbi nivelin e detit. Shqipopedia
Disa prej liqeneve më të mëdhenj janë: Liqeni i Çestijes (~96.8 ha), Liqeni i Seferanit (~87.5 ha), Liqeni i Merhojës (~65.5 ha), Liqeni i Degës, dhe Liqeni i Belshit (~26.9 ha).
Thellësi mesatare e liqeneve shpesh rreth 7 metra, mirëpo disa liqene mund të arrijnë thellësi të mëdha: Liqeni Merhoja ka thellësi maksimale deri në 61 metra.
Klima është mesdhetare-karstike: verëra të nxehta dhe të thata, dimra relativisht të butë, me reshje të konsoliduara kryesisht gjatë pranverës dhe dimrit. Thatësirat përbëjnë një sfidë kryesore, veçanërisht për liqenet e vegjël që për këtë arsye shpesh thahen përkohësisht në stinët e thata.

Historia, kultura dhe trashëgimia

Gërmimet arkeologjike në territorin e Belshit, veçanërisht në vendin e Gradishtës që ndodhet rreth 3 km në jug-lindje të qytetit, dëshmojnë se këtu ka pasur banim që qëndron që nga periudha e bronzit të hershëm, duke kaluar në epokën e hekurt.
Në shekujt IV—I p.e.s. Gradishta ishte një qendër urbane, ndërsa më vonë Belshi pati periudha si qytezë e fortifikuar. Kalaja e Gradishtës, strukturat e mbetura prej mureve, dhe kultet e lashta (si ai i Afërditës në liqenin e Seferanit) flasin për një trashëgimi të pasur dhe të larmishme.
Një fakt që intriguon shumë është vizioni i Sami Frashërit: sipas disa burimeve, ai e konsideronte krahinën e Dumresë (me Belshin në qendër) si vend të përshtatshëm për kryeqytetin e ardhshëm të Shqipërisë. Kjo ide, pavarësisht se nuk u realizua, tregon sa lartë është vlerësuar bukuria dhe pozicioni i kësaj zone.

Liqenet: detaje dhe rëndësia

Liqeni i Belshit: ndodhet në anët lindore dhe jugore të qytezës, me sipërfaqe ~ 26.9 ha dhe thellësi maksimale 13.1 m në bregun jugor. Ofron pamje piktoreske të qendrës së qytetit dhe përdoret për peshkim dhe ujitje.
Liqeni i Seferanit: fshati Seferan ka këtë liqen karstik me sipërfaqe rreth 87.5 ha, thellësi mesatare ~ 4.5 m dhe thellësia maksimale deri në 20.8 m, gjatësi liqeni deri në ~2.05 km, gjerësi deri ~500 m, brigje ~5.95 km. Liqeni është i njohur për bimët ujore si zambaku (lekoi i Verdhë dhe lekoi i Bardhë).
Liqenet e tjera si Merhoja (vëllim i madh ujor ~11.3 milionë metra kub), Çestije, Dega, Peraska etj., japin një mozaik natyror unik — nga liqenet më të thella e madhësia e sipërfaqeve deri te liqene që shpërndahen me sipërfaqe më të vogla.
Rëndësia ekologjike është e lartë: këto liqene mbështesin biodiversitetin ujore, përfshirë peshqe lokalë, bimë ujore, zambakë dhe faunë që zhvillohet në habitatet lagunare karstike. Ujërat përdoren për peshkim, për ujitje dhe janë burim jetësor për banorët përreth.

Zhvillimi i kohëve të fundit

Në vitet e fundit, Belshi ka përjetuar zhvillim të dukshëm: përmirësime në infrastrukturë (rrugët hyrëse, akseset rurale), rindërtim i pedonalëve buzë-liqenit, shetitores dhe promenadave, investime për hapësira publike pranë liqeneve.
Bujtinat dhe kapacitetet pritëse janë rritur: që dikur Belshi ishte kryesisht destinacion njëditor, tani ka më shumë turistë që qëndrojnë një natë ose dy në bujtina lokale. Kjo po krijon një ekonomi më të diversifikuar turistike.
Në vitin 2024-2025, u raportua që zona e Dumresë tërheq rreth 200,000 turistë vendas dhe të huaj në vit, një shifër që tregon për rritjen e interesit për Belshin si destinacion natyror dhe turistik.
Belshi është vlerësuar ndërkombëtarisht: në panairin më të madh të turizmit në Berlin (ITB), Bashkia Belsh mori çmim të rëndësishëm për promovimin e turizmit lokal, për zhvillimin me ekoturizëm dhe për fuqizimin e agroturizmit. Po ashtu, Bashkia ka nisur apo është në faza për certifikimin “Destinacion i Gjelbër”.

Klima, flora dhe fauna

Klima e zonës shpërndahet në maniera mesdhetare: vera sjell temperatura të larta dhe thatësirë, ndërsa dimri sjell reshje dhe temperatura më të ulëta, por përgjithësisht jo ekstreme.
Flora: zona ka pyje dushku, lloje shkurresh karstike dhe bimësi mesdhetare. Në rritje është përdorimi i bimëve medicinale dhe kultivimi i frutave dhe perimeve që përshtaten me klimën.
Fauna: përfshin peshq të zonës ujore (krap, ballëgjeri etj.), zogj lagunarë, insekte, dhe flora ujore si zambaku i ujit. Liqenet shërbejnë jo vetëm për bukuri estetike, por edhe për burim jetese dhe aktivitete ekonomike (peshkim, ujitje).

Zhvillimi ekonomik dhe social

Bujqësia është një nga shtyllat kryesore të ekonomisë lokale: prodhime tradicionale si gruri, misri, duhani, ullinj, por edhe përparim në prodhimet spciale si bimë medicinale.
Agroturizmi po merr hov: banorët që posedojnë toka ose shtëpi po i rikthehen fshatit si mundësi jetese alternative, duke krijuar bujtina, zyra pritjeje turistike, produkte lokale për turistë (ushqim tradicional, suvenire).
Infrastrukturë turistike në përmirësim: shetitore buzë-liqenit, rrugë lokale, vendparkime, sinjalizim, hapësira për pushim. Këto janë ndër investimet që po ndryshojnë pamjen dhe përvojën vizitorëve.

Një fundjavë në Belsh: Çfarë mund të bëhesh ?

Këtu janë disa sugjerime aktivitetesh dhe përvoja që mund të përfshihen në një udhëtim fundjave:

Filloni me ecje ose vrap buze-liqenit kryesor të Belshit për të shijuar qetësinë, reflektimet e ujit dhe pamjet panoramike.
Bëni vizitë në Liqenin e Seferanit: shëtitore, varkë, peshkim, fotografi të zambakëve dhe natyrës ujore, ose pushim në brigjet e hapura.
Eksploroni disa liqene më të vegjël – shpesh këto janë më të qeta, më pak të vizituara, dhe ofrojnë momente intime me natyrën.
Nëse jeni të interesuar në histori: vizitoni Gradishtën – vendbanimin ilir / antik që ka ruajtur gërmime dhe mbetje historike.
Provoni ushqimet lokale – peshk liqeni, prodhime bujqësore, dhallë e djathë, gatime tradicionale në fshatra.
Qëndroni një natë ose dy në bujtina lokale për të përjetuar më mirë atmosferën — ndryshimi nga drita urbane në errësirë natyrore, heshtja e natës është pjesë e magjisë.
Mos humbisni perëndimin ose lindjen e diellit mbi liqene; kjo sjell dritë dhe ngjyra që e ndryshon krejt ambientin.

Sfida dhe kërcënimet

Thatësirat: disa liqene më të vegjël thahen plotësisht në stinët e thata, duke rrezikuar habitatet ujore dhe florën/faunën që varet nga prania e ujit.
Infrastrukturë pritëse ende nuk është plotësisht zhvilluar në të gjithë zonën: bujtina, hotele, rrugë hyrëse në disa fshatra, shërbime komunale të mirëmbajtjes.
Mbrojtja e natyrës: ndotja e ujit, mbeturina, ndikimi i aktiviteteve ilegale ose pa menaxhim mjedisor. Nevojitet që zhvillimi turistik të shoqërohet me angazhim të komunitetit lokal për ruajtjen e ambientit.
Sfida klimatike dhe ndryshimet e motit mund të ndikojnë në regularitetin e akumulimit të ujit në liqene dhe biodiversitetin e tyre.

Pse të vizitosh Belshin — vlerat unike

Është një destinacion që kombinon natyrë, histori dhe qetësi. Nuk është vetëm për ata që duan relaks; është për njerëzit që vlerësojnë bukurinë natyrore, rrënjët historike dhe kulturën lokale.
Ja disa vlera që e bëjnë Belshin të veçantë:
- Liqenet karstike që ofrojnë panoramë të papërsëritshme.
- Trashëgimi ilire dhe elementë arkeologjikë që rrallë mund t’i gjesh në zona të tjera të Shqipërisë.
- Mikpritja tradicionale: bujtinat, gatimet vendase, produktet lokale.
- Mundësi të mëdha për aktivitetet e qeta: shëtitje, varkë, peshkim, fotografi, vëzhgim natyre.
- Proksimit: nuk duhet të udhëtosh shumë larg për ta arritur Belshin, duke e bërë të përshtatshëm për ndërprerje të shkurtra.

Përfundim dhe ftesë

Belshi nuk është thjesht një destinacion mes shumë destinacioneve — ai është një përvojë që ngre ndjenjat, që sjell qetësi shpirtërore dhe që kujton se Shqipëria ka ende shumë thesare natyrore e historike që nuk janë zbuluar ose nuk po vlerësohen siç duhet.

Nëse nuk e keni përjetuar, Belsh është vendi që duhet të jetë në itinerarin tuaj për këtë vit. Një fundjavë atje nuk është thjesht pushim — është rikthim te natyra, te historia, tek vetja.

Vizitoni Shqipërinë që nuk e keni njohur deri tani – filloni udhëtimin tuaj nga Belshi!